Türkiye coğrafyasına ilgi duyan herkesin aklında Türkiye’deki volkanik dağlar ve volkanik dağ nedir soruları bulunmaktadır. Volkanik dağların meydana gelmesi doğrudan magmalarla alakalıdır. Magma, yeryüzüne doğru hareket ederek bir yerde toplanmaktadır. Bu kısma magma odacığı adı verilmektedir. Magma odacığında magmanın bünyesinde bulunan gazların magmadan ayrılmaya başlamasına paralel olarak volkanik faaliyetler oluşmaya başlayacaktır. Magmanın içerisinde yüksek basınçta çözünmüş halde bulunan gazların yeryüzüne doğru yaklaşmasıyla beraber genleşip magmadan ayrılmaya başlaması mümkün olmaktadır.
Söz konusu faaliyet, volkanik faaliyetlerin başlamasına neden olacaktır. Buna ek olarak, magmanın türlerine göre patlamanın şiddetinin farklı olması mümkündür. Bu duruma örnek olarak asidik magmaları vermek gerekir. Asidik magmaların içerisinde %65’ten fazla silis bulunmaktadır. Bu tür magmalarda genleşme engellenmektedir. Sonuç olarak, basınç yüksek seviyelere geldiğinde büyük patlamalar oluşmaktadır. Bu durum, şiddetli volkanik patlamaların ana sebeplerinden birisi olarak gösterilmektedir.
Volkanik dağ nedir diye merak edenlere hatırlatılması gereken bir detay bulunmaktadır. Asidik magmaların tam tersine mafik magmalarda genleşmeyi engelleyen herhangi bir durum söz konusu değildir. Mafik magmaların magnezyum ve demir bakımından zengin olmasını belirtmek gerekir. Tüm bu sebeplerden dolayı, mafik magmalarda volkanik püskürmelerin çok daha az ve sakin görüldüğünü belirtmek şarttır.
Volkanik Dağların Meydana Gelmesi
Magma içerisindeki gaz oranlarının birbirinden farklı olduğunu söylemek gerekir. Söz konusu gaz oranlarının tehlikeli seviyelere çıkması korkutucu bir durumdur. Bu gaz oranlarından kaynaklanan herhangi bir patlamanın bir coğrafi bölgenin iklimini tamamen değiştirmesi mümkün olabilir. Volkanik dağ nedir açıklamaya çalışırken magma hakkında bilgi vermek gerekir. Magmanın biriktiği magma odacığı ile yeryüzü arasındaki kanal; baca olarak adlandırılmaktadır.
Basınç etkisinden dolayı magmanın yeryüzünün zayıf noktalarından yukarı doğru ilerleyerek baca oluşturması mümkün olmaktadır. Bu baca sayesinde magma püskürmektedir. Volkanizma; dünyanın derinliklerinde bulunan magmanın yeryüzüne çıkması olarak adlandırılmaktadır.
Volkanik dağ veya yanardağ; volkanizma sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu noktada, dağın yapısının belirleyici olduğunu söylemek gerekir. Çünkü, dağın yapısına göre dağdan püsküren maddeler değişmektedir. Bir dağın içerisinde su kaynağı bulunması mümkündür. Bu tip bir dağda lavlar suyu ısıtmaktadır. Yoğun bir su buharı sonucu püskürme meydana gelmektedir.
Söz konusu durumu belirginleştirmek adına aktif volkanlardan gaz örnekleri alınmaktadır. Bu gaz örneklerine göre birçok volkanın püskürttüğü gazların %50 ile %80 arasında su buharı olduğu tespit edilmiştir. Volkanik patlamalar sonucu ortaya çıkan ve duman olduğu zannedilen bulutun su veya kükürt buharı olduğu bilinmektedir. Bulutun içerisinde toz veya kül bulunması söz konusudur.
Volkanik dağlardan püsküren veya tahliye olan maddelerin birikerek etrafa doğru yayılması mümkündür. Bu sebepten dolayı, volkanik dağların görüntüsünün koniye benzediği iddia edilmektedir. Herhangi bir yanardağ patlamasından sonra etrafa saçılan parıltıların ise yüksek ısıdan dolayı parlayan maddeler olduğunu belirtmek gerekir.
Volkanik dağdan püsküren maddeler, yüksek ısıda olmasından dolayı parlamaktadır. Püsküren maddelerin ateşe benzediği rivayet edilir. Ancak, kesinlikle ateş değildir. Volkanik dağdan püsküren küllerin meydana getirdiği magmatik kayaçlara tüf adı verilmektedir.
Türkiye’de Kaç Adet Volkanik Dağ Bulunmaktadır?
Türkiye’deki volkanik dağlar hakkında genel bir tabir bulunmaktadır. Tuz Gölü’nün altı Van Gölü’nün üstü ifadesi; Türkiye’deki volkanik dağları tanımlamak adına kullanılmaktadır. Türkiye’deki birçok volkanik arazi söz konusu bölgeler arasında yer almaktadır. Türkiye’deki volkanik dağlar bölgelere göre incelenmektedir.
Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki volkanik dağlar; Ağrı Dağı, Tendürek Dağı, Süphan Dağı, Nemrut Dağı olarak bilinmektedir. Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki dağlar, Türkiye’nin en yüksek dağlarıdır. Ağrı Dağı; iki kütle halindedir. Büyük ve Küçük Ağrı Dağı; iki farklı dağ olarak bölgede bulunmaktadır. Ortak tabanlarının olması bu durumu değiştirmez. Büyük Ağrı Dağı; 5165m, Küçük Ağrı Dağı ise 3925m yüksekliğe sahiptir. Dağın yükseltisi daimi kar sınırını geçtiğinden dolayı 4000m’den itibaren buzullar görülmektedir. Tüm bunlara ek olarak, Büyük Ağrı Dağı; Nuh’un gemisinin karaya oturduğu yer olarak bilinmektedir.
Tendürek Dağı; Ağrı Dağı’nın güneydoğusunda yer almaktadır. Tendürek Dağı’nın faaliyetleri, yakın zamanda bitmiştir. Nemrut Dağı ise Doğu Anadolu Bölgesi’nde Van Gölü’nün batısında bulunan bir volkandır. Süphan Dağı ise sönmüş bir volkan olarak bilinmektedir. Büyük Ağrı ve Cilo dağının ardından Anadolu’daki en yüksek üçüncü dağ olarak geçmektedir.
İç Anadolu Bölgesi volkanik dağları; Erciyes ve Hasan Dağı olarak bilinmektedir. Erciyes; 3917m yüksekliğe sahiptir. İç Anadolu’nun en yüksek dağı olarak bilinmektedir. Erciyes Dağı; birkaç aşamalı bir oluşuma sahiptir. Hasan Dağı; Aksaray’da bulunmakla beraber volkan konisi olarak bilinmektedir. Bu iki dağın yanı sıra Aksaray’da bulunan Melendiz Dağı, Karapınar yakınlarında bulunan Karadağ ve Karacadağ; genç volkan konileri olarak bilinmektedir.
Ege Bölgesi volkanik dağları ise genel olarak Kula bölgesinde yoğunlaşmıştır. Genç Kula volkanlarının yaklaşık yetmiş adet konisi vardır. Söz konusu konilerin yüksekliği çok fazla değildir. Kula Bölgesi’nin volkanik özelliklerine ek olarak koyu renkli volkanik materyallerin fazlalığından dolayı bu bölgeye halk arasında yanık arazi adı verilmektedir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin volkanik dağları denilince akla Karacadağ gelmektedir. Karacadağ; 1957m yüksekliğe sahiptir. Karacadağ; halk arasında biçimli volkan olarak adlandırılmaktadır. Bunun sebebi, volkanik dağdan lavların geniş bir alana yayılmasından dolayı dağın yayvan bir şekle sahip olmasıdır. Buna ek olarak, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin diğer volkanik dağları ise Işık Dağı, Köroğlu Dağı ve volkanik özellikli başka dağlar olarak geçmektedir.
Türkiye’deki Volkanik Dağ Oluşumu
Türkiye’deki volkanik dağlar, üçüncü jeolojik zamandan itibaren oluşmaya başlamıştır. Bir başka deyişle, yirmi milyon yıl öncesine dayanan bir tarihi bulunmaktadır. Söz konusu zaman diliminde yerkabuğundaki kırıklardan çıkan lavlar; Anadolu’da farklı yerşekillerinin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Üçüncü jeolojik zamandan başlayarak tarihi çağlara kadar volkanik dağların oluşumunun devam ettiği söylenebilir.
Söz konusu volkanik hareketlerden dolayı milyonlarca metreküp volkanik malzemenin yüzeye yayılması mümkün olmuştur. Sonuç olarak, Doğu Anadolu Bölgesi başta olmak üzere 1000 metreden daha kalın volkanik kabuğun eklenmesi söz konusudur.
Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye’nin en yüksek bölgesidir. Bunun sebebi, kalın volkanik örtünün varlığıdır. Geçmişte oluşan volkanik dağların çok fazla yüksek olmasından dolayı Türkiye’nin en yüksek dağları meydana gelmiştir. Buna ek olarak, tarihi zamanlara kadar ulaşan volkanik etkinliklerin Nemrut ve Erciyes volkanlarında oluştuğunu söylemek gerekir.
Tüm bunların dışında, günümüzde Türkiye’de aktif bir volkan yoktur. Volkanik dağların tamamen sönmüş olarak kabul edilmesi, bilim dünyasına göre yanlıştır. Çünkü, hangi zaman diliminde olursa olunsun, Türkiye için halen daha volkanik risklerin bulunduğunu ifade etmek gerekir.
Türkiye’deki volkanik dağlar, bir üst paragrafta belirtilen riski haklı çıkartan birtakım faaliyetlerde bulunmaktadır. Bilhassa Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan volkanik dağlar üzerinde halen daha gaz ve buhar çıkışlarını gözlemlemek mümkün olmaktadır. Bu durum, riskin devam ettiğini göstermektedir.
Türkiye’deki volkanik dağlar, önemli bir zaman önce son aktivitesini gerçekleştirmiştir. Bitlis’te bulunan Nemrut Dağı; son aktivitesini 1692 yılında yaparken Tendürek Dağı 1855 yılında yapmıştır. Erciyes Dağı’nın son aktivitesi ise MÖ 253 yılına dayanmaktadır. Ağrı Dağı’nın son aktivitesi ise 1840 yılında gerçekleşmiştir.
